Hoa Kỳ có thể lãnh đạo một Liên minh Nhân quyền chống Trung Quốc?

Chính quyn Biden đang c chng li Bc Kinh bng cách nêu rõ nhng vi phm quyn và giá tr dân ch ca nước này.

      Y21-0531-P1-Nam-Anh

Khi  nói chuyn vi Th tướng Đc Angela Merkel vào tháng trước, Tp Cn Bình đã không che giu s bc tc trước mi quan h mi gia châu âu và M. Theo thông tin t Bc Kinh v cuc gi này, ông Tp chia s “hy vng rng EU s có nhng đánh giá chính xác, đc lp và thc s đt được quyn t ch chiến lược”. Tt nhiên, khi nói đến quyn t ch, ông y có ý nói không nên đi vi M.

Ch hai tun trước đó, trong mt du hiu ca s liên kết chiến lược xuyên Đi Tây Dương đang nhen nhóm, EU đã áp đt các bin pháp trng pht đu tiên đi vi các quan chc chính ph Trung Quc k t sau v thm sát  Qung trường Thiên An Môn năm 1989 – thi đim mà Trung Quc còn tương đi nh trong nn kinh tế toàn cu. Các bin pháp được Hoa Kỳ, Canada và Vương quc Anh áp dng này ch yếu mang tính biu tượng, nhm vào mt s ít quan chc tham gia đàn áp người Hi giáo Duy Ngô Nhĩ thiu s  Tân Cương.

Tuy nhiên, đng thái này và hu qu ca nó làm ni bt mt s thay đi quan trng trong chính sách đi ngoi ca Hoa Kỳ dưới thi chính quyn Biden: quay tr li s dng các vn đ nhân quyn — và các giá tr ràng buc Hoa Kỳ và các đng minh phương Tây li vi nhau — như mt công c ca Hoa Kỳ trong n lc chiến lược nhm ngăn mt Trung Quc quyết đoán, đang tri dy thay đi trt t quc tế. Khó khăn là mt s đng minh quan trng trong vic chng li Trung Quc, đc bit là  châu Á, có h sơ nhân quyn gây rc ri cho chính h. Ging như Liên Xô trong Chiến tranh Lnh, M mt ln na phi đi mt vi tình thế tiến thoái lưỡng nan trong vic dung hòa các nhu cu chiến lược vi các nguyên tc mà h tuyên b trong cuc đi đu vi đi th toàn cu hàng đu.

Theo nhiu cách, có s liên tc đáng chú ý gia ni các ca Tng thng Biden và chính quyn TT Trump trong vic coi Trung Quc là thách thc chiến lược chính ca M. Trung Quc ca ông Tp “hết sc nghiêm túc v vic tr thành quc gia quan trng nht trên thế gii,” ông Biden phát biu ti phiên hp chung ca Quc hi vào tháng Tư. “Ông y và mt s người khác — nhng người chuyên quyn — nghĩ rng các nn dân ch không th cnh tranh trong thế k 21”. S khác bit là ông Trump nhìn nhn cuc cnh tranh này ch yếu là li ích quc gia thô thin, mt cuc đng đ gia quyết tâm duy trì v thế cường quc hàng đu thế gii ca M và n lc ca Trung Quc nhm thay thế h. Chng hn, ông không my quan tâm đến hoàn cnh ca người Duy Ngô Nhĩ, và theo cu c vn an ninh quc gia John Bolton, thm chí đã tng khen ngi ông Tp v vic xây dng các tri tp trung  Tân Cương.

Mt trái ca vic nhn mnh nhân quyn là nó có th làm suy yếu các mi quan h chiến lược khác.

Ngược li, chính quyn ca ông Biden đnh hình cuc cnh tranh như mt cuc đi đu ca các giá tr, vi vic M và các đng minh dân ch chng li mô hình đàn áp đc tài mà Trung Quc đang tìm cách áp đt lên phn còn li ca thế gii. Trong cuc trò chuyn đu tiên vi ông Tp, ông Biden nhc đến Tân Cương và quyết đnh ca chính ông v vic hy b lnh hành pháp ca ông Trump cm công dân ca mt s quc gia Hi giáo nhp cnh – vì không phi tt c người Hi giáo đu là khng b, theo mt người biết v cuc gi này.

“Các liên minh ca chúng tôi được to ra đ bo v các giá tr được chia s“, Ngoi trưởng Antony Blinken cho biết trong mt bài phát biu ti Brussels vào tháng Ba. “Không nghi ng gì rng hành vi cưỡng bc ca Bc Kinh đe da an ninh và s thnh vượng chung ca chúng ta, và rng h đang tích cc làm suy yếu các quy tc ca h thng quc tế và các giá tr mà chúng ta và các đng minh chia s.”

Cách tiếp cn mi đã thu hút s chú ý ca các nhà hoch đnh chính sách châu âu. “Hoa Kỳ đã tr li vi chương trình ngh s v dân ch, nhân quyn và t do và đây là điu rt quan trng đi vi chúng tôi”, B trưởng Ngoi giao Đan Mch Jeppe Kofod cho biết trong mt cuc phng vn. “Khi nói đến các giá tr, EU cũng sn sàng ch trích Trung Quc khi các nguyên tc cơ bn b thách thc, như  Tân Cương hay Hng Kông. Nói chung, EU và M có cùng cách tiếp cn vi Trung Quc”.

Ngược li, các chính ph châu Á ít tp trung hơn vào vn đ v các giá tr dân ch được chia s trong n lc t đnh v trong s cnh tranh ngày càng tăng gia M và Trung Quc. Lý do rt đơn gin: Khi Trung Quc bt nt hết nước láng ging này đến nước láng ging khác trong nhng năm gn đây, các quc gia t n Đ, Vit Nam đến Nht Bn đã nhn ra rng nm ly n lc toàn cu ca Washington đ ngăn chn sc mnh ca Bc Kinh là vì li ích an ninh quc gia ct lõi ca h. “ châu Á, điu quan trng là mi quan h vi Trung Quc. Mt khác là ni s hãi.” David Gordon, mt cu quan chc cp cao ca B Ngoi giao và Cc Tình báo Trung ương, người giám sát d án v kế hoch Vành đai và Con đường ca Trung Quc ti Vin Nghiên cu Chiến lược Quc tế, cho biết.

Mt quan chc cp cao ca Nht Bn ch ra rng Nht ging như nhiu quc gia  châu Á, phi đi mt vi các yêu sách lãnh th ngày càng gay gt ca Trung Quc. Ông nói: “Khi Trung Quc tri dy, h ngày càng tr nên quyết đoán hơn, và vì vy các nước khác cn phng. Đây là mt vn đ quan trng có tính quyết đnh trong nhng thp niên ti… Và tt c chúng ta ai cũng cn bn bè”.

Cân bng li ích

Nhng tính toán như vy đã ct theo hướng khác  châu âu, nơi mà nhiu chính tr gia trong nhng năm gn đây đã tin rng theo đui li ích quc gia có nghĩa là cn phi chp nhn ch không phi đi đu vi Trung Quc. Đi vi h, Bc Kinh không phi là mt vn đ an ninh tc thi — và Trung Quc đưa ra các cơ hi đu tư và giao thương sinh li vào thi đim mà ông Trump đang đe da chiến tranh thương mi. Nhiu người châu âu cũng công khai t hi liu giá tr ca h và ca nước M có khác nhau hay không.

“Trung Quc đã c hết sc thuyết phc người châu âu rng li ích ca chúng tôi hoàn toàn khác vi li ích ca M”, Valerie Niquet, giám đc khu vc châu Á ti Foundation for Strategic Research, mt t chc tư v Paris, c vn cho chính ph Pháp, cho biết. “Và s ghét b Trump  châu âu vào thi đim đó cho phép Trung Quc ngăn cn s xut hin ca mt mt trn chung”.

Ngay c khi s kết hp gia đường li ngoi giao “chiến binh sói” hiếu chiến ca Trung Quc, s đàn áp  đi lc và đi dch corona đã làm xói mòn v thế ca nước này  châu âu trong nhng năm gn đây, bà Merkel ca Đc vn là người kiên đnh đu tranh cho s hp tác cht ch hơn gia châu âu và Bc Kinh. Đc, không ging như Hoa Kỳ và hu hết các quc gia châu âu khác, duy trì cán cân thương mi lành mnh vi Trung Quc, mt phn nh vào ngành công nghip xe hơi quan trng ca nước này. Tháng 12 năm ngoái, bà Merkel – khi đó đang gi chc ch tch luân phiên ca EU – đã thúc đy thông qua mt tha thun đu tư gây tranh cãi gia Trung Quc và châu âu. Các nhà bình lun Trung Quc t ra hào hng, cho rng quyết đnh này là mt bước lùi ln đi vi quyn lc ca M.

Nim vui đó hóa ra ngn ngi. Vào tháng 3, trng tâm mi ca chính quyn Biden v nhân quyn và các giá tr dân ch đã chĩa s chú ý vào Tân Cương, thúc đy EU áp dng các bin pháp trng pht phi hp đi vi các quan chc Trung Quc. Đáp li, Bc Kinh tc gin đã áp đt các bin pháp trng pht đi vi các t chc tư vn, chính tr gia châu âu và toàn b mt tiu ban ca Ngh vin châu âu, cơ quan lp pháp được cho là s phê chun tha thun đu tư vào tháng 12. B Ngoi giao Trung Quc đã nghiêm khc cnh báo EU vào thi đim đó “hãy t suy xét li bn thân, đi mt thng thn vi mc đ nghiêm trng ca sai lm ca mình” và “đng đi sai đường na”.

Phng gay gt này càng khiến quan đim ca châu  âu đi vi Bc Kinh xu đi. Hôm th Năm, Ngh vin châu  âu đã b phiếu 599-30 đ đóng băng vic phê chun và thúc gic ràng buc tha thun này vi tiến b ca Trung Quc v nhân quyn. Cuc tranh cãi đã làm suy yếu sc hp dn ca cách tiếp cn theo hướng duy trì quan h và liên kết ca bà Merkel. “Người Trung Quc đã tính toán sai lm ln. Reinhard Bütikofer, mt thành viên Ngh vin châu âu t Đng Xanh Đc, người nm trong s các nhà lp pháp b Bc Kinh trng pht, cho biết h đã coi thường công chúng và các phương tin truyn thông có hiu biết.

“Các nhà lãnh đo Trung Quc tin rng h đã nghiên cu phương Tây đ nhiu và đã hc được tt c nhng gì cn hc, và bây gi h s dy hc. H đang tht bi – bi vì h đã tr nên quá kiêu ngo,” ông Bütikofer, người đang dn đu trong các cuc thăm dò trước cuc bu c vào tháng 9, nói thêm, khi bà Merkel t chc th tướng.

Thành viên H vin Đc Nils Schmid, phát ngôn viên đi ngoi ca Đng Dân ch Xã hi thuc liên minh ca bà Merkel, nói thêm rng s thay đi quan đim ca châu âu v Trung Quc, kết hp vi nhng hiu biết mi gia hai b Đi Tây Dương, chc chn s làm cng rn hơn na các chính sách ca châu âu. “Trong quá lâu, các doanh nghip ln đã chi phi chính sách ca Đc đi vi Trung Quc. Bt kỳ chính ph mi nào ca Đc sau cuc bu c vào tháng 9 s đi kèm vi mt chính sách mnh m hơn và quyết đoán hơn đi vi Trung Quc”, ông Schmid nói. “Điu này không nht thiết có nghĩa là chúng tôi s tuân theo tt c các bước và bin pháp do chính ph Hoa Kỳ thc hin … Nhưng theo nghĩa rng hơn, có tim năng rt ln cho mt cách tiếp cn chung ca Hoa Kỳ và EU.”

Tuy nhiên, s hiu biết mi v các giá tr xuyên Đi Tây Dương mi ch đi xa được đến vy; Châu âu và Hoa Kỳ vn là nhng đi th thương mi ln. Câu thn chú ca chính quyn Biden v “chính sách đi ngoi dành cho tng lp trung lưu”, vi ch nghĩa bo h, ch là mt cách nói hay đ nói “Nước M trên hết”, mt đi s châu âu châm biếm. Tuy nhiên, mc dù bn cht ca nhiu chính sách ca M vn không thay đi, chính quyn Biden đã cho thy mình đang mun làm vic nhiu hơn vi các đng minh trong vic đưa ra các quyết đnh chung thay vì thc hin các bin pháp đơn phương, mt nhà ngoi giao cp cao khác ca châu âu cho biết.

Mt trái ca vic nhn mnh cam kết chung v nhân quyn, như chính quyn Biden đã phát hin, là nó có th làm suy yếu mt s mi quan h chiến lược bt ngun t li ích đa chính tr chung. Hoa Kỳ phi đi mt vi mt thách thc tương t trong Chiến tranh Lnh chng li Liên Xô – thi đim mà nhiu đi tác và đng minh ca h không dân ch, t Hàn Quc, Đài Loan và Indonesia đến các chế đ chuyên quy Tây Ban Nha và Hy Lp cho đến các chế đ quân s khác nhau  Châu M Latinh.

‘Không phi ai cũng đng ý vi quan đim ca chúng tôi v nhân quyn, và bn phi gii quyết vn đ đó. Vn đ phi được x lý khác nhau tùy theo trường hp. “

– Thượng ngh sĩ Jim Risch (Cng Hòa-Tiu bang Idaho), y ban Đi ngoi Thượng vin

Tìm cách cô lp Liên Xô trong nhng năm 1970, Tng thng Richard Nixon và Ngoi trưởng Henry Kissinger thm chí đã đt được tha thun vi chế đ đc tài ca Mao Trch Đông, to cơ s cho Trung Quc tái gia nhp nn kinh tế toàn cu. Năm 1979, Jeane Kirkpatrick, đi s tương lai ca Tng thng Ronald Reagan ti Liên Hp Quc, đã đt ra cái gi là Hc thuyết Kirkpatrick, cho rng Washington nên ng h nhng người chuyên quyn thân thin bi vì thúc đy mnh m các ci cách dân ch s ch trao quyn cho các chế đ thân Liên Xô, và có khuynh hướng đàn áp hơn.

 

“Làm thế nào đ cân bng gia khát vng tư tưởng vi nhu cu đa chính tr?” Thomas Graham, c vn cp cao ti Kissinger Associates và là cu quan chc Nhà Trng ca cu Tng thng George W. Bush cho biết. “Đ kim chế Liên Xô, chúng tôi đã phi đi phó vi mt s quc gia có nn chính tr trong nước kém dân ch nhưng li chiếm gi các v trí đa chính tr quan trng trên toàn cu. Tôi nghĩ rng chính quyn Biden s tiếp cn Trung Quc theo cách tương t.”

Thách thc ln nht đi vi chính quyn Biden là nn dân ch ngày càng gp khó khăn cn Đ. Không th thiếu gã khng l có vũ khí ht nhân này trong chiến lược ca Washington nhm ngăn chn s thng tr ca Trung Qu khu vn Đ – Thái Bình Dương. Quân đn Đ đã tham gia các cuc đng đ ngn ngi nhưng đm máu vi lc lượng Trung Quc vào năm ngoái. Hp tác quân s và chính tr gia Washington và New Delhi đang phát trin nhanh chóng, c song phương và trong khuôn kh ca mt nhóm gi là tha thun B t (QUAD) gm c Nht Bn và Australia.

Samir Saran, ch tch ca Observer Research Foundation, mt t chc tư vn hàng đu cn Đ cho biết: “Trong 20 năm qua, mi tng thng Hoa Kỳ đu thy vic làm sâu sc hơn mi quan h vn Đ là hu ích.

Tuy nhiên, n Đ cũng là quc gia mà Th tướng Narendra Modi đã áp dng các chính sách ngày càng đc tài, hn chế các quyn t do dân ch và nhm vào nhóm thiu s Hi giáo. Nhng hành đng đó, cũng như vic ông Modi x lý sai đi dch coronavirus, đã thúc đy Quc hi và nhng đnh chế khác xem xét li mi quan h này.

Cho đến nay, chính quyn Biden phn ln kim chế không ch trích ông Modi. Ông Biden đã tham d cuc hp cp cao đu tiên ca B T QUAD vào tháng 3 và tuyên b n lc chung nhm sn xut vc xin cho thế gii. Vào tháng 4, n Đ đã được Hoa Kỳ chp thun mua 2,4 t USD máy bay tun tra và trinh sát hàng hi, mt công c quan trng trong mc tiêu chung là hn chế s xâm nhp ca hi quân Trung Qu n Đ Dương.

Manish Tewari, mt nhà lp pháp ni tiếng ca đng đi lp chính, Đi hi Quc gia n Đ, và là mt cu b trưởng ni các cho biết: “S hp tác là đương nhiên trong bi cnh đa chiến lược chung ca c n Đ-Thái Bình Dương và các tác đng rng ln hơn ca vic Trung Quc tri dy không hòa bình theo bt kỳ tiêu chun nào. Nhưng cũng có mt thc tế   n Đ: s cai tr không công bng và không hiu qu cách khng khiếp và tuyt đi, cuc th nghim vi mt mát và s đau kh trên quy mô mà ch có th so sánh vi cuc Cách mng Văn hóa và Đi nhy vt ca Mao Trch Đông.”

“Đó là mt tình hung khó khăn,” ông y nói thêm. “Vic vượt qua bãi mìn này s đòi hi tt c k năng và s chun b ca Hoa Kỳ, tiếp tc hp tác vn Đ, đng thi liên tc tái khng đnh rng ct lõi ca mi quan h gia hai nước là cam kết cho c đa nguyên và dân ch”.

Vijay Chauthaiwale, người đng đu đi ngoi ca Đng Bharatiya Janata cm quyn cn Đ, nói rng ông không thy các vn đ nhân quyn cn tr mi quan h song phương đang n r gia New Delhi và Washington. Ông nói: “Chúng tôi hiu rõ s nhy cm ca chính quyn Biden, nhưng đng thn Đ cũng có thành tích rt rõ ràng v các giá tr dân ch và nhân quyn. “Các quc gia thân thin s có mt s tha thun và mt s bt đng, nhưng tôi chc chn rng nó s không nh hưởng đến quan h đi tác chung ca chúng ta”.

Mc dù vic công khai gây sc ép vi Trung Quc v các vn đ nhân quyn đã tr thành mt công c hu ích trong chính sách đi ngoi ca Hoa Kỳ, vic ch đích danh và bêu xu các đng minh và đi tác như n Đ v nhng hành vi phm ti ít nghiêm trng hơn có th phn tác dng, Thượng ngh sĩ Jim Risch (Cng Hòa- Tiu bang Idaho), Phó Ch tch y Ban Đi ngoi Thượng vin cho biết. “Chúng tôi luôn luôn luôn hướng v nhân quyn. Phi nói rng, không phi ai cũng đng ý vi quan đim ca chúng tôi v quyn con người, và bn phi chp nhn điu này. Chính sách đi ngoi được thc hin theo tng trường hp c th và quan trng hơn là cơ s giao dch. Ít khi bn thay đi được cách hành x ca ai đó bng cách c gng làm nhc người đó mt cách công khai”.

Theo quan đim này – được mt s quan chc chính quyn Biden chia s – vic thu hút s chú ý ca công chúng đến s tt lùi dân ch  n Đ hoc Philippines, hoc s vng bóng gn như hoàn toàn các quyn t do chính tr  Vit Nam, s ch có li cho Trung Quc, và do đó cui cùng gây ra s tht lùi đi vi nn dân ch trên toàn thế gii. Rt cuc, không quc gia nào trong s này tìm cách to ra mt gii pháp thay thế có h thng cho các nn dân ch phương Tây.

Tuy nhiên, cui cùng, vic Trung Quc rơi vào tình trng đàn áp mnh hơn và chính sách đi ngoi liu lĩnh hơn khiến khong cách v giá tr gia M và mt s đng minh tr nên ít quan trng hơn, ông Gordon nói thêm: “Li thế ln nht mà chính quyn Biden có v mt chiến lược xây dng liên minh là hành vi ca Trung Quc”.